“Në thelb, teatri mund dhe duhet të jetë edhe argëtues, por duhet para së gjithash të jetë edhe një përvojë „e dhimbshme” për publikun”. - Bisedë me shkrimtarin Jeton Neziraj

Revista Haemus: I dashur Jeton Neziraj. Prania në faqet e Revistës Haemus, me shkrime në shqip e rumanisht, ka qënë një pjesë shumë e vogël e asaj që po ndodh me dramat e tua në disa gjuhë dhe në mjaft skena evropiane e më gjerë. Si nisi kjo rrugë dhe çfarë pengesash vazhdon të hasësh?

Jeton Neziraj: Gjithçka ka nisur me fillimin e studimeve të dramaturgjisë në Universitetin e Prishtinës në vitin 1997. Në të vërtetë, ka nisur pak më herët, në kohën sa isha në Gjermani, ku po qëndroja përkohësisht. Si aksidentalisht, dikush më ftoi t’i bashkohesha një ekipi teatror shqiptar, amatorë entuziastë, që po punonin në një dramatizim të „Kronikë në gur” të Ismail Kadaresë. Kjo ishte edhe hera e parë që po hyja në një teatër, që ndodhej diku në rrethina të Këlnit. Luaja me violinë në një skenë të shkurtër. Pak mbaj mend nga ai proces, por më kujtohen thirrjet patetike „Shqipëria është...” (diçka e tillë) të aktorit kryesor dhe pastaj, në një moment, shpërthimin e regjisorit që i kërkonte aktorit të mos ishte patetik. Pra, kaq ishte fillimi – e pastaj, kur u ktheva nga Gjermania, nisa studimet e dramaturgjisë. Isha tërësisht i papregatitur dhe ajo çka dija për teatrin dhe dramën ishte e barabartë me zero. Prandaj më është dashur të punoj shumë dhe kam punuar vërtet pa hile, si thuhet. Ka qenë rruge e gjatë, por jo kush e di sa e mundimshme.

“Lëkundemi, si lavjerrës, midis adhurimit jo-kritik dhe idolatrisë nga njëra anë dhe harresës së plotë, nga ana tjetër” - Bisedë me shkrimtarin Ardian Vehbiu

Revista Haemus: I dashur Ardian Vehbiu, çfarë marrëdhëniesh ka prozatori me vëzhguesin e mprehtë të fenomeneve të shtypit?

Shtypi sot është një gjë që flet, edhe kur ti kujton se nuk po e dëgjon. Një makinë që, si ata gjeneratorët e numrave random, kombinon fjalë dhe imazhe të rastësishme dhe kërkon t’u japë kuptim sipas kontekstit. Politikani kujton se po e përdor shtypin, sa herë që e sheh veten të pasqyruar atje, gjatë një fjalimi, ose për një batutë prej estrade a gjest krekosës musolinian a dalje fotografike të studiuar; por, në fakt, shtypi a mediat – për të përdorur një term më trendy – e kanë folur që në krye, kanë thënë çfarë kanë dashur me gojën e tij, ia kanë vënë klishetë në dispozicion, madje e kanë bindur se, përtej klisheve, nuk ka asgjë që t’ia vlejë të thuhet. Nga ky këndvështrim, shtypi nuk është pasqyrim, as manifestim i publikes, por më shumë rekrutim i publikes për synime të thjeshta riprodhuese. Kanë një autonomi, mediat, që të kujtojnë organizmat e thjeshtë, njëqelizorë, që arrijnë të mbijetojnë në kushte nga më të pamundurat – ato që i quajnë ekstremofilë, ose organizma që gjëllijnë në mjedise të skajshme. Të habit edhe përdorimi që ia bëjnë ligjërimit: e gëlltitin, e shkatërrojnë me lëngjet e tyre gastrike hiper-gërryese, e metabolizojnë në zorrët sulfurore dhe pastaj e jashtëqitin – në dukje ligjërimi ka mbetur po ai, por mediat ia kanë ndërruar natyrën; është si ta marrësh një portokall të pjekur dhe ta lyesh me bojë portokalli, për të krijuar një efekt zombie.

“Cipa e hollë e dritës që na bëhet lëkurë” - Bisedë me poeten Mariklena Niço

Revista Haemus: E dashur Mariklena Niço. Cilësia e poezisë që shkruan e nënkupton në njëfarë mënyre jetën e tërhequr që bën. Si e shikon tani, pas kaq shkrimesh, praninë në shtyp dhe në botime?

Mariklena Niço: Ftuesi fisnik t’i rrit vlerat në sytë e vetes. Unë ju falenderoj për mikpritjen në Haemus dhe ju uroj suksese në punën, përkushtimin tuaj, ndaj artit dhe kulturës shqiptare.

Poezia vjen dhe bëhet një mënyrë të jetuari; më pas – një lloj jete që nuk mundesh ta mbash vetëm për vete; vjen koha kur duhet të kuptosh se sa do të mundet ajo të jetojë pa ty, ose koha kur duhet ta harrosh, pra, botimi.

Je lindur e rritur në Korçë... Si do ta përshkruaje Korçën për një lexues që ka pak njohuri rreth traditës së atjeshme kulturore shumëvjeçare? Po për një lexues që i di gjërat vetëm nga historia dhe nga librat?

Qyteti i Korҫës është themeluar nga një njeri vizionar. Në shekullin XV, Iliaz Bej Mirahori, duke qëndruar buzë lumit të Mborjes, me vështrimin përpara, tha: ”Këtu do të ngrihet Korҫa.” Dhe ashtu u bë. Ky fat përsëritet në mënyra të ndryshme: qyteti, në kohë të vështira, gjithmonë i ka lindur shpëtimtarët e vet.

Një lexuesi me pak njohuri, si një udhëtari pa hartë, do t’i thosha të zgjidhte pa frikë atë udhë që të çon në qytet.