Revista Haemus: I dashur Dom Ndue
Ballabani. Në një moshë fort të re ju përkushtuat Zotit dhe shërbimit të të
afërmit. Fatkeqësisht, për shumë njerëz, përkushtimi nuk është i kuptueshëm,
ndonëse thuhet që „bijtë e kësaj bote nuk e kanë idenë ç’lumturi i ndjek
misionarët”. A erdhi blatimi juaj si pasojë e ndonjë vegimi, apo ndoqët ndonjë
traditë familjare, fisnore…?
Dom Ndue Ballabani: Ishte thirrja: „T’i
shërbesh Zotit dhe të jesh i përkushtuar ndaj njeriut vëlla - motër”.
Përkushtimi priftëror-meshtarak është krejt i jashtëzakonshëm, krej
transhendent. Madje është një mister, sepse kemi të bëjmë me ndërhyrjen hyjnore
në zemrën e njerut. Kjo shkakton tek njerëzit pakuptim e shpehherë edhe
mospranim. Kjo ngjan tek shumë njerëz si pasojë e varfërisë shpirtërore, e
shkëputjes së të tejbotëshmes nga njëmendësia e njeriut. Njerëzit e kushtuar
Zoti, apo siç e thoni Ju, misionarët, vërtet ndjejnë kënaqësi të madhe, për
vetë natyrën e përkushtimit. Nga ky këndvështrim, e quaj privilegj përkushtimin
tim, si pjesëtar në rrugëtimin dymijëvjeçar të Kishës Katolike tek shqiptarët,
sepse jam bërë pjesë e pëlqimit të Hyut, bashkëpuntor i tij.
Blatimi, thirrja ime vetjake s’është rrjedhojë e
ndonjë vegimi të veçantë, por lidhet ngushtë me edukatën familjare, domethënë
është një grishje e zakonshme meshtarake, në mund ta quaja kështu. Pra,
gjithçka erdhi përmes edukatës së përditshme që na i kanë dhënë prindërit,
përmes rrethit, mbase edhe nga fuqia prekëse e Kishës, e cila konceptin
përkushtim na e kumtoi e na i shërbeu me lehtësi të durueshme për lartësimin e
vetëdijes sonë fetare dhe kombëtare. Shumë të rinj të fshatit tim të lindjes,
Stubëll, në juglindje të Kosovës, u bënë pjesë e këtij privilegji; iu
përkushuan vlerës më të madhe që na e ka dhuruar Zoti, pra shërbimit me
përvujtni Kishës Katolike dhe njeriut.
Revista Haemus: Dihet pak, ose
shumë pak për shqiptarët e Kroacisë. Vumë re me gëzim të veçantë se kjo
bashkësi mbarështon mirëkuptim vëllazëror e patriotizëm të kulluar. Mund të na
bëni një historik të shkurtër të grigjës që përkujdesni?
Dom Ndue Ballabani: Prania e fiseve ilire
në këtë pjesë të Kroacisë është edhe sot e prekshme nëpërmjet toponimeve të
ndryshme në këto treva. Mirpo, unë, përveç pranisë së shqiptareve dhe
toponimeve të shumta në Istër dhe Dalmaci, do të shpaloj disa valë emigrimi
shqiptare në Kroaci.
Historiku i gjurmëve aktive të shqiptarëve në
Kroaci daton qysh nga shekulli XVII, si depërtim i bashkëkombësve tanë, i cili
u degëzua në dy drejtime: në njërën anë si depërtim i fisit të Kelmendit prej
Bjeshkëve të Namuna në drejtim të Peshterit, Serbisë Qendrore duke dalë në
Sllavoni, konkretisht në rajonin e Osijekut me rrethina e deri në Nikinci.
Drejtimi i dytë i migrimeve në drejtim të
Kroacisë, pikërisht në Zarë, ndodhi 280 vjet më parë prej viseve të rrethinës
së Shkodrës, nën udhëheqjen e Arqipeshkvit Vicko Zmajeviq. Për diasporën
arbëreshe (apo siç quhen ata Arbanase) sipas vendit ARBANASI në Zarë, kemi
gjurmë që dëshmojnë jo vetëm për praninë e rastësishme, por edhe për gjurmët
fetare, kulturore, politike që ata kanë lënë gjatë shekujve në gjuhën shqipe
dhe në popullin shqiptar. Për të shpaluar forcën e lidhjes organike me „Atdheun
stërgjyshor” mjafton të shfletojmë historinë e popujve kroat e shqiptar e në
veçanti librat e dalë bash në Arbanasi dhe për Arbanasit, që numurojnë rreth
1800 njësi bibliografike. Këtu do të dëshiroja të përmend dijetarë, si Josip V.
Rela, autor i dramës „Nita”, Kruno Krstiqi, të cilin e cilësojnë si
intelektualin më të madh të shekullit XX në Kroaci, kurse në ditët tona dr.
Aleksandër Stipçeviqin, i cilësuar si ilirologu më i madh në botë, dhe shumë të
tjerë.
Vala e tretë e migracionit shqiptar në Kroaci
ndodhi para dhe pas Luftës së Dytë Botërore,e sidomos në vitet e shtypjeve të
mëdha të shqiptarëve në ish-Jugosllavi. Ky migrim argumentohej si lëvizje
„brendashtetërore” në ish-Jugosllavi.
Që nga Lufta e Dytë Botërore dhe pas saj, me
krijimin e Jugosllavisë së re, gjendja e shqiptarëve katolikë nuk ka ndryshuar
nga ajo e Paraluftës, përkundrazi pushteti i ri sulmoi menjëherë familjet
qytetare katolike, pjesëtarë të të cilave ishin pushkatuar ose burgosur për
shkak të «bashkëpunimit» me pushtetin italian dhe gjerman gjatë periudhës së
pushtimit të Kosovës dhe Shqipërisë, ose për shkak të përfitimive nga lufta.
Kjo dha shkas pėr fillimin e dëbimeve të familjeve në fillim në Australi e më
vonë edhe në Kroaci. Ky dëbim filloi dhe u zhvillua në vitet 1946-1955,
kryesisht nga Prizreni, Ferizaj, Peja, Gjakova dhe Shkupi, duke përfshirë
banorët e qyteteve dhe të fshatrave, kryesisht kujunxhinjtë dhe argjentarët, të
cilët migruan në Bosnjë, Hercegovinë dhe Kroaci. Përsa i përket Kroacisë, të
mërguarit ndihmoheshin nga ana e pushtetit duke iu mundësuar ose lehtësuar
hapjen e dyqaneve në vendet më të mira, më të frekuentuara. Dëbimi i familjeve
shqiptare vazhdoi deri nė vitin 1981. Në këtë valë u përfshinë kryesisht
strukturat fshatare me gjithë familjet e tyre, posaçërisht të rrethit të
Gjakovës dhe të Klinës, që shkuan në SHBA. Është për t’u çuditur se në këtë
periudhë pushteti pariak dhe shtetëror ishte në dorë të garniturës shqiptare.
Dëbimi më masiv ndodhi në vitet 1991-1992 kur
mijëra shqiptarė u detyruan të merrnin udhën drejt vendeve perëndimore. Si
rrjedhojë, besimtarët e dëbuar në dhé të huaj shpejt u ballafaquan me probleme
të ndryshme, ndër të tjera me vështirësi gjuhe, me mjedisin e ri shoqëror e
kulturor të panjohur. Prandaj, në këtë drejtim u paraqit nevoja për ndihmesë
dhe mbështetjeje besimtarëve tanë me meshtarë shqiptarë të dërguar nga Kosova.
Me përkrahjen e ipeshkvit të ndjerë Imzot Nikë Prelës dhe të një grupi
besimtarësh tanë në Kroaci, në vitin 1971 për herë të parë u shërbye mesha në
gjuhën shqipe, për t’u bërë më pas traditëe përmuajshme. Me ardhjen e Don
Milorad Defarit (tani monsinjor) disa vite me radhë u organizua nëpër kishat e
Zagrebit mesha çdo të diel. Edhe pse me vonesë të madhe, Imzot Nikë Prela në
vitin 1991 e ngarkoi Don Dodë Gjergjin me përgatitjet për themelimin e Misionit
në Zagreb. Fatmirësisht, më 7 nëntor 1991, me Dekretin nr.2974 e Kardinalit
Franjo Kuharić, u themelua Misioni Katolik Shqiptar, si famulli personale, në
territorin e Argjipeshkvisë së Zagrebit, duke iu bashkangjitur krejt Kroacisë.
Fillimisht mesha u organizua në Zagreb, më vonë një herë në muaj në Bjellovar,
Rjekë, Zarë dhe një herë në vit në Kranjë të Sllovenisë (me mbi 1000 katolikë
shqiptarë).
Në vitin 1994, falë ndihmesës së besimtarëve
tanë në Kroaci, u ble selia e misionit. Don Dodë Gjergji qëndroi në ballë të
Misionit deri në mesin e vitit 1994, për ta vazhduar veprimtarinë në Shqipëri.
Unë u emërova misionar në shtator 1994 dhe qysh atëhere vazhdoj ta drejtoj këtë
qendër të Misionit Katolik.
Misioni Katolik
Shqiptar, sipas një statistike të bërë shumë vite më parë, numëron afro 12.000
katolikë shqiptarë në tërë territorin e Kroacisë. Por, sipas mendimit tim, kjo
shifër është më e lartë. Përpos Meshës që mbahet me rastin e të kremteve dhe
çdo të diel në Kishën e Shën Pjetrit në Rrugën Vllaska të Zagrebit, një herë në
muaj shërbesa fetare zhvillohet edhe në këto qendra të Kroacisë: Bjellovar,
Kutinë, Split, Zarë, Rijekë, Pullë, Rovinj, sidhe në Kranjë e Velenje të
Sllovenisë. Shumica e besimtarëve tanë vijnë nga Kosova, ndërsa një numër i
vogël nga Mali i Zi. Ata përgjithësisht merren me përpunimin e arit e të
argjëndit, me zejtari, bukëpjekje, hoteleri etj. Një numur edhe më i vogël
besimtarësh janë nga fusha e shkencës: profesorë, mjekë, avokatë, gazetarë,
muzikantë, studentë.
Shkollimi akademik i
klerikëve tanë në hapësirën etnike kroate, sikurse janë Gjergj Fishta, Shtjefën
Gjeçovi etj., në kohën më të re i ndjeri Imzot Mark Sopi, sidhe një plejadë e
tërë e priftërinjve të rinj shqiptarë, me funksione të larta në hierarkinë
kishtare, na obligojnë t’i fuqizojmë lidhjet tona shpirtërore, kulturore dhe
politike me këtë popull e me këtë vend, që është pjesë përbërëse e Evropës
Qendrore.
Kjo është arsyeja
që, si udhëheqës shpirtëror i kësaj grigje, nuk e kam të lehtë barrën që na e
lanë mbi supe eruditët e fesë dhe të kombit tonë që i përmenda më lart.
Gjithsesi, këtë detyrë mundohemi ta plotësojmë me përvujtni dhe përkushtim për
Fe dhe Atdhe.
Revista Haemus: Konica shkruan diku se shqiptarët
katolikë vuajtën si rrallëkush nga të huajt, kurse në Shqipëri, qysh në vitet e
para të vendosjes së regjimit komunist, kleri, shkrimtarët, mendimtarët dhe
artistët tanë të besimit katolik iu nënshtruan terrorit ateist.. Ata e pritën
martirizimin me besim e me një burrëri nga të cilat ka ç’mëson pjesa tjetër e
kontinentit tonë…
Dom Ndue Ballabani: Privilegji ynë si komb
është se kemi pranuar fenë katolike nga Shën Pali që në vitin 64 kur ai përhapi
besimin e krishterë nëpër Iliri. Këtu assesi nuk dëshiroj të licitoj me vite
dhe të them se ne si shqiptarë e pranuam krishterimin shekuj më parë se kombet
e zhvilluara evropiane (poashtu të krishtera) që „rrahin gjoksin” për rrënjë
kristiane qytetëruese, por dëshiroj të kujtoj lashtësinë dhe thellësinë e
rrënjëve tona të qytetërimit të krishterë dhe evropian.
Po. Konica i madh ashtu i cilësoi shqiptarët e
fesë katolike. Këtë e vërtetojnë një sërë ballafaqimesh nga mesjeta e këndej,
duke filluar me Gjergj Kastriotin - Skënderbeun, Pjetër Bogdanin e deri në
shekullin XX. Martirizimi i Kishës Katolike Shqiptare, si në Shqipëri, ashtu
dhe jashtë saj, na bënë të jemi edhe më këmbëngulës në rrënjët tona të
stërlashta.
Regjimin komunist me Enver Hoxhën në krye, e
frikësonte ndërgjegjja kombëtare (sepse, siç e dini, komunizmi e predikonte
internacionalen duke e shtypur kombëtaren), e frikësonte dija dhe përkushtimi i
klerit katolik, i cili kishte mbi të gjitha Fenë dhe Atdheun. Ky regjim, me
rastin e përndjekjeve dhe vrasjeve më të mëdha që i përjeton një popull dhe një
udhëheqje shpirtërore në Evropë, së fundmi, (kur e vrau intelegjencien
kombëtare të personifikuar në klerin katolik), ua mori shqiptarëve edhe
mundësinë e fundit për t’u radhitur denjësisht me popujt tjerë të Evropës; i
shkëputi shqiptarët nga shtrati i tyre i natyrshëm, duke i izoluar tmerrësisht
në shtetin e pafé, ateist. Veçse, jo vetëm që nuk mundi të krijojë „njeriun e
ri” socialist, por asgjësoi një plejadë që ishte në rangun e eruditëve
evropianë të kohës. Pasojat e kësaj çmendurie të shekullit XX po i vuajmë edhe
sot e kësaj dite. Sidoqoftë, Kisha Katolike e në veçanti ajo vendëse, e ka
marrë tashmë veten dhe sot po përballet me probleme si çdo Kishë tjetër në
botë, me përgatitjen e kuadrove që do ta vazhdojnëe do ta çojnë më tej misionin
e saj.
Revista Haemus: Cilët kanë qënë dhe
janë modelet tuaja në fé e atdhetarí?
Dom Ndue Ballabani: Pa dyshim, siç ceka më
lart, ne priftërinjtë shqiptarë, - do të citoj një mik timin, dr. Martin
Berishaj, i cili thotë: „E keni vështirë të jeni të mirë, sepse keni pas
paraardhësit e mirë: Buzukun, Bardhin, Fishtën, Gjeçovin dhe Harapin...”, -
kemi pasur privilegj të posaçëm mundësinë e përzgjedhjes së modeleve; pra, pa e
vrarë mendjen shumë, vetvetiu na shkojnë mendimet tek njerëzit e mëdhenj të
fesë e kombit, te Imzot Lazër Mjeda, Patër Gjergj Fishta, Patër Shtjefën
Gjeçovi, Patër Anton Harapi dhe shumë të tjerë.
Revista Haemus: Cili mendoni se
ishte mesazhi kryesor i të madhit Papë Gjon Pali II?
Dom Ndue Ballabani: Mesazhi që i dha vulë
njerëzimit në gjysmën e dytë të shekullit XX, dhe periudhës së shembjes së
sistemit më makabër të njerëzimit - komunizmit, është pa dyshim porosia: “MOS
KINI FRIKË”!
Revista Haemus: Dimë se Misioni ka
një nderim të veçantë për figurën e Nënës sonë Terezë. Si e keni ndjerë praninë
e saj shpirtërore gjatë këtyre viteve?
Dom Ndue Ballabani: Prapë më duhet të
përdor fjalën privilegj. Nënë Tereza, si bijë shqiptare, në vitin 1929,
kur mori udhën drejt Irlandës, u nis pikërisht nga Zagrebi. Kësisoj, gjithkund
e ndjejmë praninë e saj shpirtërore. Nënë Tereza, figurë madhore dhe e shenjtë
e njerëzimit, për Misionin tonë është shenjtore dhe nënë e të gjithë neve, dhe
është kënaqësi ta ndjejmë atë prezencë shpirtërore. Këtë kënaqësi e ndajmë edhe
me popullin mik kroat e me popujt e tjerë, në ato vende ku Misioni ynë vepron.
Revista Haemus: Me zgjedhjen e
Papës Benedikti XVI, teolog i nivelit botëror dhe idhtar i paqes, në jetën e
katolikëve duhet të kenë ndodhur edhe ndryshime. A
mendoni se Papa i ri do të ndeshet me kohëra të mbrapshta si ato që mposhti
Gjon Pali II?
Dom Ndue Ballabani: Kisha gjithherë e në
veçanti me Papa Gjon Palin II e tani edhe me Papën Benedikt XVI, ka qënë dhe ka
mbetur pararojë e paqes së njerëzimit. Mendoj se mandati i Papës Benedikt XVI
do të ndryshojë nga ai i pasardhësit të tij, duke shpresuar që sistemet
politike që përftuan luftra dhe mizori të mëdha, tanimë kanë marrë fund.
Prandaj, lusim Zotin që mos të përsëriten më. Urojmë që kohërat e liga dhe të
mbrapshta do të zëvendësohen me përkushtim dhe me lutje Zotit.
Revista Haemus: Si e shihni shqiptarinë nga
pikëpamja e marrëdhënieve ndërfetare?
Dom Ndue Ballabani: Shqiptarisë i duhet t’i
kthehet ndjenja se nuk është e vetme dhe besimi në Zot, të cilit i lutemi në
gjuhë amtare. Si popull kemi bagazh dhe vëllim njerëzor për tolerancë dhe
mirëkuptim. Jam i bindur se kthimi tek Zoti hap rrugë për marrëdhënie të mira
ndërfetare.
Revista Haemus: Ka kohë qyshse Misioni organizon
në Kroaci tubime ku marrin pjesë gjerësisht personalitete shqiptare nga
Mërgata, Shqipëria, Kosova, Maqedonia e gjetkë. Cilat janë temat e problemet që
trajtohen në tubimet tuaja?
Dom Ndue Ballabani: Po, ashtu është, kemi
organizuar dhe organizojmë simpoziume shkencore lidhur me data të rëndësishme
kombëtare dhe fetare. Kështu kemi organizuar simpoziume ndërkombëtare për
600-vjetorin e lindjes së Gjergj Kastrioti-Skënderbeut; për librin e parë në
gjuhën shqipe, Mesharin e Gjon Buzukut, dhe para pak muajsh: për 280-vjetorin e
ardhjes së arbëreshëve në Zarë.
Pranë Misionit tonë
funksionon Biblioteka „Imzot Lazër Mjeda”, që numuron 21 libra të botuar, ndër
të cilat, tani së fundi „Frang Bardhi dhe relacionet e tij” të autorit Tonin
Çobani. Ndërkaq, në shtyp kemi edhe tre libra të tjerë.
Revista Haemus: Si është pakashumë ditënata e një
shërbëtori të Zotit?
Dom Ndue Ballabani: Si e çdo prifti që
dëshiron t’i qëndrojë afër grigjës së vet. E në kushtet kur grigja është
fizikisht e shpërndarë në distanca të mëdha, e, përmbi të gjitha, je misionar i
vetëm, vetvetiu ditënata ime është pak më e ngjeshur. Sidoqoftë, me ndihmën e
madhe të Zotit i kam përmbushur detyrimet e shenjta që kam marrë përsipër.
Revista Haemus: Ç’mendim keni ndaj së ardhmes së
shqiptarëve në Ballkan e më gjerë?
Dom Ndue Ballabani: Një Shqipëri e fortë dhe
e qëndrueshme, fetarisht dhe politikisht, garanton dhe ia lehtëson barrën
Kosovës për ta zhvilluar me përkushtim procesin politik të filluar, i cili
shpresoj që brenda këtij viti do të përmbushen aspiratat tona, përkatësisht të
Kosovës. Shqiptarët në Greqi, Maqedoni dhe Mal të Zi duhet të jenë pjesë
konstruktive e proceseve dhe bashkë me shtetet ku jetojnë të jenë faktorë të
paqes, por edhe të përparimit në rajon. Dhe, si të tillë, të afrohen në
Bashkimin Evropian.
Revista Haemus: Na thoni një parabolë, apo fjalë
të urtë, që ju ka prirë në jetë…
Dom Ndue Ballabani: Fjala e Papës Gjon Palit
të II “MOS KI FRIKË!” ishte dhe do mbetet një shtysë e paluhatshme për jetën
dhe përkushtimin tim.
Dom Ndue Ballabani është lindur më 10. 11. 1969 në Stubëll, nga prindërit Fran dhe Liza l. Ukaj. Shkollën fillore e kreu në vendlindje në vitin 1984. Gjimnazin klasik, dy vite në Shkup, prej vitit 1984-1986, një vit 1986-1987 në Suboticë, në “Paulinum”, dhe një vit 1987-1988 në Zarë të Kroacisë. Studimet filozofiko-teologjike i kreu në Zagreb në periudhën 1988-1994. Shugurohet meshtar në vitin 1994 në Stubëll nga Imzot Pjetër Perkoliqi, arqipeshkvi i Tivarit. Meshën e parë e kremtoi në famullinë e lindjes. Qysh atëhere vazhdon të drejtojë Misionin Katolik Shqiptar në Kroaci dhe Slloveni me seli në Zagreb. Veprimtaria e tij, përpos detyrave pastorale në këto vende, është mishëruar edhe në botimin e librave në gjuhën shqipe. Për këtë qëllim, në kuadër të Misionit ka themeluar serinë e botimeve të bibliotekës “Imzot Lazër Mjeda”, nga e cila, deri tani kanë dalë në dritë më shumë se dhjetë libra. Në disa syresh Don Ndou është edhe editor. Gjithashtu, ai është botues e redaktor përgjegjës i revistës fetaro-kulturore URTIA.