Odë – në metër antik (Odă – în metru antic)
S’besoja
të kuptoja si vdiset ndonjëherë
Riosh
përjetësisht, i kallur në mantel
Lartoja
sytë e ëndërrt drejt yllit
Të
vetmisë.
E
beftë m’u fanite sakaq në udhën time
O vojtkë, kaq e ëmbël, tamam si dhëmbja vetë
Me fund gëlltita epshin e vdekjes
Së pashpirt.
Në zi së gjalli digjem, cfilitur si Nessusi
A si Herkul që petku mjerisht e pat helmuar
Ta fikin zjarrin tim nuk mundin dot së toku
Ujrat e detit.
Nga ëndrra ime qahem, zhuritur, përvëluar,
Mes zjarrit tim nis tretem parreshtur nëpër flakë...
Të ngjallem,
a do mund, sërish dritues si
Zogu Feniks?
I humba mb’udhë sytë e tronditur,
Sërish eja në gji, shkujdesje e trishtë;
Të mund të vdes në paqe, veten time
Jepma, pra!
U shua jeta... (S-a stins viața...)
Iu
shua jeta Venecjes së praruar,
S'dëgjon
vallzim, s'sheh drita, kënga shteri,
Portalesh
pleq, mes shkallësh prej mermeri
Fut
kryet hëna, muret për t'i argjenduar.
Okeanusi
mbi kanale qan ngadalë,
Për
shekuj varg mbart lulen e rinimit,
T'i
falë nuses frymën e gjallimit,
Mbi
ujra shfaqet e kumbon me valë.
Kalatë
porsi varre heshtjen zgjatën.
I
vetëm, prift që kohrash mbet në jetë,
Shën
Marku me trishtim godet mesnatën.
Me
gjuhë prej Sibile, por zëdet,
Me
tinguj të qetuar hedh mandatën:
"Më
kot, o djem, nuk ngjallet kush u tret!"
Dojna* (Doina)
Që
nga Nistri gjer në Tisë,
Qënka
nderë perde e zisë
Dhe
rumuni qan me lot,
Nga
të huajt s'po çan dot.
Nga
Hotini gjer në Det,
Vijn'
kaluar, vaj medet,
E
nga Deti në Hotin
Papushuar
udha nxin.
Vatra
e Dornës e Bojan,
Janë
mbushur anemban'
Fara
e huaj të kullot
Aq
sa veten s'e njeh dot.
Lart
në mal e poshtë në lug
Kanë
bërë hasmët rrug'
Nga
Satmari në Saçele
Mbushin
shtigje, çajn' zabele.
Ja,
pa shih: rumuni i shkret'
Si
gaforrja pas baret,
As
bën këmbë sa një plesht,
As
dhe vjeshtën s'e ka vjesht'
Vera
verë s'qënka, thuaj,
Ku
ka lindur është i huaj.
Që
në Turn, në Dorohoj,
Rrjedhin
hasmët "si në voj"...
Këmbëkryqen
fort të thekur
Dhe
tek vijn' me zjarr e hekur
Gjithë
këngët janë mekur.
Fluturon
krejt shpeshëria
Nga
e zeza huajsia,
Vetëm
hija e gjemborit -
Në
der' të krishter të gjorit.
Vendi
zhvesh gjoksin hata,
Pylli
me rumunin vlla
Gjith
po qethet nën sëpatë,
Varfëri,
zi e mandatë.
Kujt
të huajit i dha emër,
Qentë
mos i lënçin zemër,
Ia
përpift' shtëpinë shkretimi,
Soj
e sorollop mjerimi!
O
Stefan, o Madhëri,
Ti
në Putnë më mos rri
Dhe
ia ler arkimandritit
Tërë
punërat e shpirtit,
Priftërinjtë
e ungjillorët
Le
të merren me shenjtorët,
Mbi
këmbanat të qëllojnë,
Ditë
e natë mos pushojnë.
Zot
i madh, i mëshirofsh!
Ti,
Stefan, vendin shpëtofsh!
Ngrihu,
trim, e lere varrë,
Bjeri
bririt si i marrë,
Mblidh
Moldovën - zemërzjarrë,
Po
i re bririt një herë,
Vjen
Moldova shpejt, si erë,
Kur
dy herë briri ushton,
Vjen
dhe pylli të ndihmon.
Në
i rënç të tretën herë,
Hasmët
s'kanë pikë vlerë.
Cep
më cep e anë më anë
Korbat
mishin le t'u hanë
Hallkat
paçin përmatanë!
Mortua est!
Pishtar
i përndritshëm mbi varret e njoma,
Një
tingull këmbane në orët e vona,
Një
ëndërr që flatrën e zbut në trishtim,
Kështu
e kaptove të botës pengim.
Kalove
kur qielli ish fushë kthjellore,
Me
gurra prej qumshti, me lule diellore,
Kur
retë si nata - pallat turivrarë,
Prej
hënës hyjneshë me radhë janë parë.
Më
ngjake si hije argjendi ndriçuar,
Me
krahët të ngritur, drejt qiejve drejtuar,
E
skelat e reve i ngjit, shpirt i gjorë,
Mes
shiut me rreze, me yjet dëborë.
Një
rreze të ngritka, një këng' të mban çuar,
Me
krahët e bardhë mbi gjoks kryqëzuar,
Kur
furka dëgjohet në lëmsh si magji,
Argjend
ka ndër ujra, në ajër flori.
Ta
shoh shpirtin borë kur shkon n' hapësirë,
Më
pas edhe baltën ... të bardhë e të ngrirë,
Me
veshjen e gjatë, nënqesh si e gjallë,
Qivuri
ku dergjesh, ndriçoka si rrallë.
Dhe
shpirtin shpesh pyes, mëdyshjen ta tretë,
Pse
vdiqe, o ëngjëll, me faqe të zbehtë,
A
s'ishe e bukur, a s'ishe e re?
U
nise të shuash një yll zjarr, mbi re?
Po
ndofta kështjella do ketë andejpari,
Me
mure prej yjesh, me harqe prej ari,
Lumenj
zjarri, ura të lyera në argjënd,
E
brigje me lule, me këngë anekënd;
Të
ecësh mes tyre, mbretëreshë e bekuar,
Me
flokë prej rrezesh, me sy të drituar,
Me
veshjen e kaltër spërkatur me ar,
Kurorë
dafine mbi ballin zbehtar.
Oh,
vdekja - rrëmujë, një det yjeplot,
Kur
jeta ësht' baltë me ëndrra krejt kot;
Oh,
vdekja - një shekull nga diej lulëzuar,
Kur
jeta ësht' dokërr, pa gjë, e shëmtuar.
Por...kokën
stuhitë ma bëjn' shkretëtirë,
Mendimet
e liga dëbojn' çdo të mirë...
Kur
diejt të shuhen e yje s'ka më,
Më
vjen të besoj se gjithçka s'qënka gjë.
A
mundet të çahet thjesht kupa qiellore,
Mosgjëja
të bjerë me natën yjore,
Ta
shoh qiellin sterrë si botrat fort shkund,
Si
pré kalimtare të vdekjes pa fund...
Në
qoftë krejt ndryshe... ahere përjetë
S'do
vijë shpirti yt, i valë, më në jetë,
Memece
do bëhet gjuha jote si mjaltë...
Ky
ëngjëll ahere do shndrrohet në baltë.
Dhe
prapë, moj tokë e bekuar, e vdekur,
Te
varri vë harpën e thyer, të mekur,
Për
mortjen mos qaj, gëzohu me bujë
Me
rrezen që derdhet mbi botën - rrëmujë.
Pastaj...ç'është
mirë askush nuk e di,
Të
rrosh a mos rrosh...ama çdo njeri
E
di që kush s'është, s'ndjen dhimbje aspak,
E
dhimbje ka shumë, gëzime fort pak.
Të
rrosh? Çmenduri e trishtuar, e shkretë;
Të
rren veshi yt dhe syri i vërtetë;
Çka
thotë një shekull, s'e thënkan të tjerë.
Më
mirë gjëprejgjëje, se ëndërr pa vlerë.
Shoh
ëndrra që nisen të tjera për të kapur,
Gjer
ndalen te varret, që presin gojëhapur,
Më
s'di ku ta shuaj mendimin nën ballë:
Të
qesh si të marrët? T'i tall? T'u qaj hallë?
Ç'kuptim
ka?... Mos qënka gjithçka marrëzi?
Po
vdekja e jote, o ëngjëll, s'e di
Përse
ndodhi, vallë? Ti, qënie që qesh,
Jetove
që varrin ta marrësh peshqesh?
Në
pastë kuptim, ateu ka vepruar,
Në
ballin tënd Zotin s'e paske të shkruar.
Ç'të uroj unë ty, o e ëmbla
Rumani
(Ce-ți doresc eu ție, dulce Românie)
Çfarë
të të uroj, o e ëmbla Rumani,
Truall
i lavdisë, vend i mallit tim?
Krahë
të kërcyer, armë plot fuqi,
Si
e madhja e shkuar, t'ardhme me ngadhnjim.
Le
të zjejë vera, kupash të shkumojë,
Se
me të mëkohen bijtë e tu dragoj,
Shkëmbi
as që tundet, vala le të shkojë,
Rumani
e ëmbël, ja se ç'të uroj.
Endërr
për hakmarrje, sterrë porsi varri,
Shpatë
të përgjakur, hasmin që e bën hi,
Fluturim
mbi hidrën me vrrull prej të marri,
Endërrim
të dlirë, me ngadhnjim, lavdi.
Botës
mbarë t'i thoni, flamuj tringjyrore,
T'i
rrëfeni ç'është kombi i madh rumun,
Kur
shenjtisht përndizet e tij gjeratore,
Rumani
e ëmbël, ja ç'të uroj un’.
Engjëlli
i dashurisë, ëngjëll për paqtimin,
Në
altar fatthënës heshtaz buzëqesh
E
në lavde Marsit ia rrëmben shikimin,
Kur
flatron me llampën, dritën çon peshqesh.
Në
gjinë tënd të virgjër ai le të zbresë,
Parajsën
të ndjejë, të qiellit lumni,
Ti
në krah shtrëngoje, pa altar mos mbesë,
Ja
se ç'të uroj, e ëmbla Rumani.
Ç'të
uroj unë ty, o e ëmbla Rumani,
Nuse
bukuroshe, nënë mbushur mall!
Bijtë
e tu të rrojnë veç në vllazëri,
Si
të natës yje, si agim dritrrall’.
Jetë
të amëshuar, gaz e madhështi,
Armë
të pathyera, shpirt të thellë rumun,
Endërr
trimërie, famë, krenari,
Rumani
e ëmbël, ja ç'të uroj un’.
Mesnata po goditet... (Se bate miezul nopții)
Mesnata
e goditi të bakërtën këmbanë,
Doganë
e jetës-gjumi, ma la taksën mënjanë;
Të
rrahurave rrugë do mendja të më bartë,
Mes
jetës edhe vdekjes nuk shoh dallim të qartë,
S'ndryshon,
veç, asnjë fije peshorja e mendimit,
Se
heshtaz ndehet gjuha mes jo-së dhe pohimit.
Glosë (Glossă)
Koha
shkon, por edhe vjen,
Gjithçka
rri e re, e vjetër;
Ç’është
mirë a keq, e gjen,
Vraje
mendjen veç, patjetër;
Mos
ki shpresë e mos u ndruaj,
Ç’është
valë, do shkojë si valë;
Në
çdo ngasje, si i huaj,
Rri
i ftohtë dhe pafjalë.
Gjëra
plot para na dalin,
E
në vesh na vijnë të tjera,
Por
vëmendjen dot s’e ndalin,
S’kemi
nge, ndaj i merr era.
Pangurrim
qëndro mënjanë,
Tek
vetveten e rigjen,
Kur
me zhurma anembanë
Koha
shkon, por edhe vjen.
As
akrepi i saj nuk pjerret -
Kjo
peshore e mendimit -
Drejt
momentit që ze bjerret -
Fli
e maskës së galdimit,
Që
nga vdekja e saj merr lindje
Edhe
zgjat një çast, jo tjetër,
Për
atë që e njeh me bindje
Gjithçka
rri e re, e vjetër.
Spektator
si në teatër
Në
kët’ botë përherë ji:
Luan
njëri dhe për katër
Çirrja
maskën gjithsesi;
Dhe
në nxjerrtë lot fytyre
Rri
në qoshe, veten ndjen,
Të
kuptosh nga arti i tyre
Ç’është
mirë a keq, e gjen.
Çka
do vijë e çfarë ka shkuar
Janë
dy pamje, veç një fletë,
Fillin
ka për ta shikuar
Bash
në fund kush nxë në jetë;
Gjithë
ç’qenë e do të vinë
I
shikojm’ me sytë e vjetër
Që
t’u njohësh kotësinë
Vraje
mendjen veç, patjetër.
Mbetkan
pó të njëjtat mjete
Që
trysnojnë çdo gjallesë
Kanë
rrjedhur mijra vjete,
Bota
njeh gaz e dënesë;
Tjetër
maskë, e njëjta pjesë,
Tjetër
gojë, të njëjtët truaj,
I
zhgënjyer, prerë në besë
Mos
shpreso e mos u druaj.
Mos
shpreso kur ligësitë
Për
ngadhnjim lidhen jo rrallë
Ta
kalojnë ndyrësitë
Dhe
në qofsh me yll në ballë;
Mos
u tremb kur përsëri
Ndërlëvdohen
me aq fjalë
Me
ta kurrë shok mos ji
Ç’është
valë, do shkojë si valë.
Me
një këngë prej sirene
Bash
kjo botë i ngre kurth dritës
Që
të ndrrojë aktorët skene
Me
karrem të josh drejt pritës;
Atypari
qëndro strukur
Veshin
fare mos e luaj
Që
nga shtegu ku je futur
Në
çdo ngasje, si i huaj.
Në
qëllofshin, bëj mënjanë,
Në
të nëmshin, mos bëj zë;
Se
dhe fjalët vlerë s’kanë
U
di kutin, çfar’ pret më?
Le
të thotë gjithkush ç’të dojë,
Kush
të mundë, le të dalë
Që
mos lidhesh as me gojë
Rri
i ftohtë dhe pafjalë.
Rri
i ftohtë dhe pafjalë
Në
çdo ngasje, si i huaj,
Ç’është
valë, kalon si valë,
Mos
shpreso dhe mos u druaj,
Vraje
mendjen veç, patjetër,
Ç’është
mirë a keq, e gjen;
Gjithçka
rri e re, e vjetër;
Koha
shkon, por edhe vjen.
Shqipëroi Kopi Kyçyku
* Krijim tradicional folklorik rumun. Emrat e shkruar me
gërmë të madhe përfaqësojnë lumenj, vise apo krahina rumune.