Lasgush Poradeci: Poezi/i

Poradeţii / Poradeci [1]


Asfinţire adormită peste lacul necuprins
Se aştearnă cu încetul, ca o pânză, umbra deasă
Peste Vale, peste Munte, scrumul nopţii ce se lasă
Coborând din cer pe sat, se împrăştie ca nins

Peste tot imensul spaţiu nu mai scoate nici un sunet
În cătun geme o poartă, în lac tace o lopată
Peste Muntele Uscat - o acvilă evadată
Inima mea solitară se scufundă-n al meu suflet

Întreg neamul, toată viaţă adormit-au, zac în scrum
Stăpânire pus-a noaptea pretutindeni
                                            Dar acum:
Împărţind Albania-n două, îşi începe lungul drum
Drina veche, fabuloasă, izvorând din Sân Naum.[2]

Mitrush Kuteli: Primăvara în Transilvania [Parëvera në Transilvani]

Pseudonimul lui Dhimitër Pasko, prozator, poet, critic literar, economist, jurnalist şi traducător (Pogradec, 1907-Tirana, 1967). A studiat ştiinţele economice la Bucureşti. Autor al volumelor: "Nopţi albaneze", "Poetica lui Lasgush Poradeci", "Ago Jakupi şi alte povestiri", "Kapllan Aga al lui Şaban Sabia", "Cântece şi strigăte din oraşul incendiat", "Asalt şi lacrimi", "Poemul Sfântului Naum", "Fan Noli - traducător şi critic literar", "Într-un colţ al Iliriei de jos", "Exil şi întoarcere" etc. *

- „Tu nici anul acesta nu-ți vei putea petrece Paştele în ţara ta. Iar în loc să stai închis în acel oraş foarte zgomotos, mai bine vino la noi. Eu şi toţi membri familiei mele te aşteptăm cu drag”.

Aşa mi-a scris prietenul meu Luçian T. din oraşul Baia Mare. La sfârşitul scrisorii, adăugase şi următoarele cuvinte, cu acel scris de om cult, ponderat:

„Aici avem primăvară. O primăvară dulce cum nu am mai văzut. Hotărâşte-te şi vino. Va fi aici şi Salustiu, fratele meu, cu soţia. Dacă ai dori, ne plimbăm prin Maramureş, până în apropiere de fluviul Tisa, precum şi în munţi, la valea râului Vişeu. Locuri frumoase care merită să fie văzute”.

Scrisoarea mai spunea:

- „Domnişoara L. – pe al cărei caiet cu poezii îl ai acolo ca să-l analizezi (adu-l, dacă vrei) - m-a întrebat dacă vei veni…”

Nu era prima oară când primeam scrisori şi invitaţii de acest gen din partea colegului meu înţelept, de care mă lega o prietenie strânsă de când eram la Universitate, dar legăturile oraşului mare, care îl ridică pe om atât de sus, dar şi îl coboară atât de jos, erau foarte puternice şi nu mă lăsau.

De data aceasta am simţit un mare gol în suflet, pe care nimeni nu putea să mi-l umple. M-am hotărât repede şi am plecat.

A fost sfârşit de aprilie.

Drumul lung, dar foarte plăcut, mai ales valea râului Prahova, valea râului Timiş, printre păduri verzi, iar apoi câmpia care începe cu oraşul Braşov.

Toate acestea parcă le-am acum în faţă, fiindcă am stat tot timpul la fereastra vagonului, ca un sărman.

Max Blecher: I-realitet-i / Fragmente nga romani "Ngjarje nga zhgjëndrra e tanishme"

Lidhur me krizat e mia, iu lyp këshilla një mjeku dhe ai shqiptoi një fjalë të çuditshme: „paludizëm”; mbeta tejet i habitur që shqetësimet e mia aq intime e të fshehta mund të kishin një emër e madje një emër aq të çuditshëm. Doktori më dha të marr kininë: tjetër arsye habie. E kisha të pamundur të kuptoja se si mund të shëroheshin hapësirat e sëmura, ato, me kininën që merrja unë. Por më tepër më turbulloi mjeku. Se edhe shumë kohë pas konsultës ai vazhdoi të gjallonte e të përpëlitej në kujtesën time, me ca gjeste të rëndomtë e të njëjtë, mekanismin e pashtershëm të të cilëve nuk arrija ta ndalja.

Ishte një burrë trupvogël, me kokën si vezë. Maja e vezës zgjatej për poshtë me një mjekërzë të zezë e vazhdimisht të shqetësuar. Sytë e vegjël e të kadifenjtë, lëvizjet e shkurtra dhe goja e hepuar para e bënin të ngjante me një miu. Kjo përshtypje qe aq e fortë qysh në çastin e parë, saqë m’u duk tejet e natyrshme që, kur nisi të fliste, të zgjaste e të theksonte çdo „r”, a thua se, në të folur e sipër, brente diçka të fshehtë.

Kinina që më dha ma forcoi edhe ajo bindjen se mjeku kish në vetvete diçka prej miu. Verifikimi i kësaj bindjeje ndodhi në një mënyrë aq të çuditshme dhe lidhet me ngjarje aq të rëndësishme të fëminisë sime, saqë e meriton, besoj, të rrëfehet më vete.

Panait Istrati: Kira Kiralina

A u t o r i

Prozator i shquar i gjuhëve frëngjisht e rumanisht, lindur në qytetin Braila të Rumanisë, më 10/22 gusht 1884. U end për të fituar bukën e gojës si punëtor me mëditje, por edhe si gazetar e fotograf, që nga Bukureshti e Kostandinopoja, në Aleksandri, Kajro, Napoli, Paris, Gjenevë, Lozanë etj. Për shkak të vështirësive të mëdha, në vitin 1921, kur ndodhej në Nisë, u përpoq të vrasë veten. Në xhep i gjetën një letër drejtuar nobelistit francez Romain Rolland, i cili ia lexoi shkrimet dhe e mbështeti fuqishëm. Pritja që iu bë librave të tij dhe ndikimi që patën në mjediset letrare evropiane e botërore, ishin të jashtëzakonshëm. Pas peripecish e vështirësish të shumëllojshme, i sëmurë nga tuberkulozi, Istrati kthehet përfundimisht në Rumani në vitin 1933. Ndërron jetë në Senatoriumin Fillaret të Bukureshtit, më 16 prill 1935. Librat e tij janë përkthyer në mbi 30 gjuhë.

L i b r i

Rrëfimi „Kira Kiralina“ u botua së pari në gushtin e vitit 1923 në Paris, në frëngjisht, shoqëruar me një parathënie nga Rolland, dhe korri sukses të pazakontë te kritika dhe lexuesit. Kjo kryevepër e letërsisë evropiane vjen për herë të parë në shqip nga Kopi Kyçyku.

Shtëpia Botuese PA, 2015

Botimi i kësaj vepre u mbështet financiarisht nga TRADUKI, një rrjet letrar ku bëjnë pjesë Ministria Federale për Evropë, Integrim dhe Punë të Jashtme e Republikës së Austrisë, Ministria e Jashtme e Republikës Federale të Gjermanisë, Fondacioni zviceran “Pro Helvetia”, Zyra e Kancelarit Federal të Republikës së Austrisë, “KulturKontakt Austria”, Instituti “Goethe”, Agjencia Sllovene e Librit “JAK”, Ministria e Kulturës e Republikës së Kroacisë, Departamenti i Kulturës i Qeverisë së Principatës së Lihtenshtajnit, Fondacioni Kulturor i Lihtenshtajnit, Ministria e Kulturës e Republikës së Shqipërisë, Ministria e Kulturës dhe e Informimit e Republikës së Serbisë, Ministria e Kulturës e Republikës së Rumanisë dhe Fondacioni “S. Fischer“.

„Dy apo tre vite rodhën të lumtur, të vetmit vite të fëmijërisë sime, që më kanë mbetur të kthjellët në kujtesë. I kisha mbushur të njëmbëdhjetat. Kira ishte pesëmbëdhjetë dhe nuk ndaheshim asnjë çast. E ndiqja këmba-këmbës, kudo, si këlysh, s’ia ndaja sytë as kur shkonte në nevojtore, ia puthja rrobat e parfumuara. Dhe vajza e gjorë mbrohej ashtu siç mundte, me ëmbëlsi, duke më pandehur të pafajshëm. Me thënë të drejtën, nuk kisha asnjë mendim të saktë, nuk dija çfarë doja, vdisja nga ëndja dhe shkrihesha pas saj.

Duhet të shtoj se, në shtëpinë e nënës sime, jetonim në ferrin e dashurisë. Gjithçka ishte dashuri: të dyja femrat dhe adhuruesit e tyre, tualeti, likeret, parfumet, këngët e vallet. Edhe ikja qesharake nga sytë këmbët e dashnorëve më dukej joshëse dhe argëtuese. Vetëm ardhja e babait dhe përplasja e kokave tona pas mureve ishin të papëlqyeshme dhe pa dashuri. Por i merrnim si një çmim që duhej paguar: çmimi i kënaqësisë. Mamaja thosh:

- Çdo lumturi ka anën e vet të trishtë: madje edhe jetën e paguajmë me vdekjen. Prandaj edhe duhet ta jetojmë. Jetojeni, fëmijë, jetojeni sipas shijeve tuaja, dhe në mënyrë të atillë që të mos ndjeni keqardhje për asgjë në Ditën e Gjykimit të Mbramë.

Ingmar Bergman: Projektori

Ernst Ingmar Bergman (14 korrik 1918, Uppsala - 30 korrik 2007, ishulli Fårö, Suedi) njëri nga regjisorët më të shquar të të gjitha kohërave, u lind në familjen e priftit luteran me prejardhje daneze Erik Bergman, - që u bë më vonë kapelan i Mbretit të Suedisë, - dhe Karinit (ish Åkerblom).

Bergmani ndoqi Shkollën e Lartë të Stokholmit dhe disa kurse letërsie në Universitetin e Stokholmit, por i ndërpreu, sepse, siç e dëshmon vetë: “iu përkushtua filmit”.

Pasi drejton për disa vjet teatrin Shtetëror të Helsingborgut, Bergmani bëhet i njohur botërisht me filmin “Vula e shtatë” (Det Sjunde inseglet, 1956), i cili hap serinë e disa kryeveprave, si "Manaferrat e egra" ("Smultronstallet"), “Pranvera e virgjëreshës” (Jungfrukällan, 1959), "Përmes një qelqi të errët", 1961.

Mes viteve 1963 dhe 1966 Bergmani është drejtor i Teatrit Mbretëror Shtetëror të Stokholmit. Filmat e kësaj periudhe, "Persona" (1966) me Liv Ullmann-in dhe Bibi Andresson-in në rolet kryesore, "Pasioni i Annës" (1969), "Prekja" (1970) apo "Britma dhe pëshpëritje" (1972), frymëzohen kryesisht nga nëna e regjisorit dhe çmohen për thellësinë dhe befasinë e vëzhgimeve e të mënyrave të xhirimit. Bergmani  vijon me filma televizivë, si "Skena nga një martesë" (1974) dhe "Ballë për ballë" (1976), që shfaqen edhe në kinema.

Për një kohë, Bergmani largohet nga Suedia dhe vendoset në Gjermani.

Në vitin 1982 mbaron së xhiruari kryeveprën autobiografike "Fanny dhe Alexander-i", që fiton Çmimin Oskar si filmi më i mirë i huaj. Pas kësaj arritjeje, Bergmani përqëndrohet në veprimtarinë si skenarist, regjisor teatri dhe shkrimtar.

Ingmar Bergmani ndërroi jetë në gjumë, në shtëpinë e tij në Fårö, më 30 korrik 2007, dhe u varros më 18 gusht të po atij viti.

“Llampa magjike” (Lanterna magica), botuar në vitin 1987, cilësuar nga Roland Barthes si “një autobiografi që ndruhet ta quajë veten roman” përshkruan me një forcë të jashtëzakonshme etapa nga jeta e Bergmanit, qysh nga fëminia e deri pasi u tërhoq të jetonte i vetmuar në ishullin Fårö. Mundimet e prindërve dhe të miqve, pesë martesa, nëntë fëmijë, pengesa e arritje të paharrueshme, mërgime e kthime, dështime, smira, adhurime të skajshme e humbje njerëzish të shtrenjtë – gjithçka përshkruhet si nga një kamerë, brenda së cilës drithëron një shpirt i vetmuar që nuk gjeti për asnjë çast paqe të mirëfilltë përveçse në art.

Për nga thellësia e vëzhgimeve, çiltërsia, humori, vetoironia, tematika dhe përkushtimi me të cilën trajton disa nga temat e përhershme të jetës, libri është një kryevepër letrare që do të duhet t’i jepet sa më shpejt edhe lexuesit shqiptar.

Pasoi kinemaja.

Ishin javët para Krishtlindjeve. Zoti Jansson, shoferi i së tepërpasurës teze Anna, veshur me redingotë, na pat sjellë tashmë shumë dhurata për Krishtlindje, dhurata të vendosura, si zakonisht, në kthinën pas shkallëve që çonin në katin e dytë. Njëra nga pakot ma zgjonte në mënyrë të veçantë kurreshtjen e tepruar: ishte e kaftë dhe drejtkëndëshe, dhe mbi letrën me të cilën qe mbështjellë shkruante “Fersners”. Kjo ishte një firmë aparatesh fotografikë që ndodhej në Hamngasbacken. Atje nuk shiteshin vetëm aparate fotografikë, por edhe projektorë.

Më tepër se gjithçka dëshiroja një projektor. Një vit më parë pata qënë për herë të parë në kinema dhe kisha ndjekur një film për një kalë, Murgu i pashëm, xhiruar sipas një libri të njohur për fëmijë. Filmi jepej në kinemanë Sture dhe unë kisha ndenjur në rreshtin e parë, në një lozhë. Ky pat qenë për mua fillimi. Qysh atëhere më ka pushtuar një drithmë nga  e cila ende nuk jam shëruar. Hijet e heshtura drejtonin nga unë fytyrat e tyre të zbehta, duke iu folur me zërat e padëgjueshëm ndjenjave të mia më të fshehta. Kanë kaluar gjashtëdhjetë vjet, asgjë s’ka ndryshuar, ka mbetur po ajo drithmë.

Mulți au văzut în ea o misiune imposibilă... / Convorbire cu George Volceanov

George Valentin Volceanov (n. 28 mai 1956, București) este un traducător român, care traduce din limbile engleză și maghiară. A absolvit  în 1979 Facultatea de Limbi și Literaturi Germanice (secția engleză-maghiară) a Universității din București. Este doctor în filologie și până în 2020 a fost profesor universitar la Universitatea Spiru Haret, unde a predat istoria literaturii engleze. Este autorul mai multor dicționare bilingve și monolingve, fiind interesat mai ales de lexicografia argotică. A coordonat și a îngrijit a treia ediție românească a integralei Shakespeare, începută la Editura Paralela 45 în anul 2010 și finalizată la Editura Tracus Arte în anul 2019. Este membru al Uniunii Scriitorilor din România din anul 1994.
A desfășurat o bogată activitate de cercetare științifică, concretizată în peste optzeci de articole și comunicări prezentate la conferințe internaționale (Londra, Paris, Worcester, Norwich, Utrecht, Pisa, Weimar, Bratislava, Budapesta, Gdansk, Brno etc.). Se numără printre membrii fondatori ai Asociației Europene de Studii Shakespeariene (European Shakespeare Research Association).
În paralel, a desfășurat o bogată activitate publicistică, cu sute de traduceri, eseuri, articole, recenzii, interviuri publicate în presa literară românească, în revistele România literară, Luceafărul, Lettre Internationale, Observator cultural, Astra, Neuma, Orizont, Revista de traduceri literare, Dilematica, Dilema veche, Adevărul literar și artistic, Vatra, Steaua etc.
Ca formator al unei generații de traducători literari, a organizat și a condus patru seminarii de traduceri literare din limba maghiară în limba română în intervalul 2012-2017 la Casa Traducătorilor Maghiari din Balatonfured (Ungaria).
George Volceanov a primit mai multe premii importante pentru traducerile și scrierile sale originale (v. Premii). În anul 2022 a fost distins cu Ordinul de Merit în grad de cavaler al Republicii Ungare, „pentru promovarea și popularizarea literaturii maghiare în România, precum și pentru contribuția la formarea unei noi generații de traducători literari din limba maghiară în limba română”.
 
Cărți publicate
 
Dicționar de argou al limbii engleze (împreună cu Ana-Dolores Doca), Nemira, 1995.
Dicționar de argou și expresii familiare ale limbii române (împreună cu Anca-Ileana Volceanov), Livpress, 1998.
Dicționar de neologisme ale limbii engleze, Niculescu, 2002.
Methinks You're Better Spoken: A Study in the Language of Shakespeare's Characters, Institutul European, 2004.
The Shakespeare Canon Revisited, Niculescu, 2005.
The Eye Sees Not Itself but by Reflection: A Study in Shakespeare's Catoptrics and Other Essays, Editura Universitară, 2006.
Dicționar de argou al limbii române, Editura Niculescu, 2007.
Dicționar de argou maghiar-român, Niculescu, 2011.
Dicționar de argou englez-român (împreună cu Raluca Nicolae și George-Paul Volceanov), Editura Niculescu, 2015.
Noul dicționar de argou al limbii române (împreună cu George-Paul Volceanov), Editura Litera, 2019.
Întoarcerea la Marele Will sau Reconsiderarea canonului shakespearian, Editura Tracus Arte, 2020.
Un Shakespeare pentru mileniul trei: istoria unei ediții, Editura Tracus Arte, 2021.
 
 
Revista Haemus: Dragă George Volceanov, consideri că o muncă imensă în domeniul traducerilor întinerește? Preia pe nesimțite „muncitorul” ceva din longevitatea și prospețimea limbilor din și în care traduce?
 
George Volceanov: Grea întrebare. Eu cred că genul ăsta de muncă te înțelepțește, te ajută să înveți multe lucruri despre culturile din ale căror literaturi traduci; și să-ți îmbogățești și cunoștințele de limbă nativă. Este o excelentă gimnastică a minții, care pune la treabă neuronii. În sensul acesta, te ajută să te menții tânăr.
 
- Cum a început acest drum al traducerilor din engleză și maghiară?

Iulia Enkelana: Love letter to Memory and Presence

I cannot – and could never – fall asleep quickly. As a child, I would often lie in bed, in the dark, sometimes for hours, and stare at the imperfect rectangle of light drawn by my half-open door on the ceiling. I would hear the television sounds and sometimes even my parents go to bed. I don’t remember what I was thinking about, but I suppose both insomnia and daydreaming – memory strongly joining in a little later – were always part of my life.

But my mother or father would often tell me bedtime stories, to help me overcome my insomnias – famous ones such as Cinderella or Snow White, traditional Romanian ones (such as the very frightening for a child Youth Without Aging and Life Without Death or the sad Master Builder Manole) and even stories invented by them. My mother would tell me a tender story about a little girl called Maria who would rescue a canary, in her attempt of making me fall asleep in the afternoon (but naps seemed to me the dullest and most useless activity and I would just ask for more tales), while my father would start telling me stories from his childhood, at night. When we started this ritual, he would lie in bed next to me and begin: ‘In a little town surrounded by snow-peaked mountains…’ and I would immediately interrupt him with great firmness: ‘This is not how you start a story.’ ‘How do you start a story, then?’ my father would ask curiously.

‘Once upon a time when daddy was a little boy.’

And so he began his stories from then on.

More

Marian Popa: Gjithë ç’u zbulua, u dogj

Duke shkruar për epokën në të cilën kanë jetuar, ata i përjetuan të këqijat, bënë krahasime, treguan çfarë po ndodh, apo pat ndodhur, përtej kohës dhe hapësirës së tyre të kufizuar. Por kjo nuk është gjithmonë fatsjellëse. Feudali ka kërkuar gjithmonë disa shkrimtarë që t’ia lëvdojnë bëmat dhe idetë, dhe u gjetën mjaft syresh që ta bëjnë mirë këtë punë: kjo letërsi zyrtare është ruajtur, në mënyrë të natyrshme, e dokumentuar. Kronika, shënime, tekste. Po ashtu janë ruajtur edhe tekstet e ideologjisë në fuqi, pra tekstet fetare zyrtare: ungjij, katekizma, etj. Por disa autorë të tjerë nuk arritën ta shihnin dritën e ditës, nuk mundën t’i shihnin dorëshkrimet e tyre të botuar. Ata dhe veprat e tyre u shfarosën. Disa vjet para botimit të “Gargantua”-së, në Tërgovishte^[1] ishin përfunduar së shkruari dy libra te ngjashëm, por shumë më interesantë sesa libri i Rabëlesë. Pranë qytetit Vaslui^[2] jetonte një prozator që hartoi një Don Kishot të jashtëzakonshëm. Duke gjykuar nga disa shkrime dhe nga gjithfarë burimesh e dëshmish, një autor autodidakt nga Densushi^[3] pat përfunduar në vitin 1532 tridhjetë e dy dramat historike dhe komeditë e tij, të cilat mund të krahasoheshin me krijimtarinë shekspiriane, por të cilën e shmangte përmes thelbit estetik krejt të ndryshëm. Por këta autorë u vranë, veprat e tyre u zhdukën në fshehtësi. Disa vepra humbën njëheresh me mërgimin e autorëve. Disa shtypshkronja të fshehta e madje edhe ajo e Coresi-t^[4], botuan ngutshëm një sërë librash që nuk kishin asnjë lidhje me ideologjinë dhe praktikën fetare: gjithë ç’u zbulua, o dogj. Disa nga vendasit që s’mund të qëndronin, ikën ku mundën: një pjesë vazhduan të shkruanin në gjuhën amtare, si Budai-Deleanu; të tjerët, si Dimitrie Cantemir-i, përdorën gjuhën e vendit ku mërguan, ndërsa disa të tjerë ndryshuan emrat, kështuqë askush s’e di më nga ikën e ku sosën. Ajo zbrazëti historike, ai shekull pa beletristikë, kanë qënë, në fakt, një plotni e fshehur. Në një epokë pasigurie, kur njeriu është nën kohëra e jo kohërat nën njeriun, siç thotë një autor i asaj periudhe, - që ndjente në lëkurën e vet se ç’thoshte, - manastiret dhe konakët rënkonin nga dorëshkrimet. Pjesa më e madhe u zhdukën. Mbase gjenden ende shumë, të fshehura, të harruara. Dikur do të zbulohen, dhe atëhere zbrazëtia historike do të mbushet”. 

Fragment nga “Avokati i të paudhit”^[5]

---

[1] Kryeqyteti i parë i Rumanisë.

[2] Qytet në krahinën Moldova / Moldavi të Rumanisë.

[3] Qytezë e hershme në rrethin Hunedoara të Rumanisë.

[4] I njohur edhe si Diacon Coresi / Dhjaku Coresi (vdekur në vitin 1583 në Brașov) dhjak ortodoks, përkthyes dhe mjeshtër tipograf rumun nga qyteti i Tërgovishtes. Është botuesi i librave të parë të rumanishtes, rreth 35 tituj, në disa qindra kopje.

[5] Fryma e këtij shkrimi ndjek parimet e protokronizmit, - lëvizje me peshë në kulturën rumune dhe i cili ngjason njëfarësoj me pellazgjizmin e disa studimeve në shqip, - por të dhënat që sjell janë të pakundërshtueshme. Detaje të protokronizmit gjenden me shumicë në veprën poetike dhe publicistike të Emineskut, i cili paditet disa herë në vit për ksenofobi, madje ksenomllef, dhe nacionalizëm të tepruar, por që, në fakt, ka reaguar ndaj rënies / prishjes së bashkatdhetarëve të kohës, ndaj mercenarizmit dhe shitjes së punës apo të shpirtit, si i vetëdijshëm se përfaqëson një mishërim të epërm të racës nga rrjedh (rumuni absolut, siç e quan mendimtari Petre Țuțea). Atdhetaria e Emineskut nuk është veçse shprehja e disa të vërtetave që shqetësonin politikën e epokës, kur zbrazëtia etnike që kërcënonte identitetin kombëtar rritej përmes mënjanimit / dëbimit të vlerave të mirëfillta, për t’ua ruajtur, ose shtuar vendet vlerave të mesme, por sidomos për t’ua liruar të huajve që rëndom mbeten pa emër, punë e pasuri në vendlindjet e tyre. Zëra të besueshëm të shkencës letrare shprehen se Eminesku ishte një nacionalist brenda kufijve të së vërtetës (Cilët jemi ne / Cilët janë të huajt?). Protokronizmi ndihet dhe në veprën e Vintilă Horia-s dhe të një sëre mërgimtarësh të shquar të kulturës rumune. – Prof.univ.dr. Ardian Kyçyku

Ardiana Salihu: Woertigo [DE]

[Shkruar drejtpërdrejt në gjermanisht nga autorja. 

Copyright Ardiana Salihu]

Nachdem das halbleere Geschirr vom müden Tisch und die letzten Töne der halbstummen Musik von müden Ohren weggeräumt waren, setzten sie sich, obwohl immer noch etwas böse, nebeneinander und fingen an unermüdet die Wand gegenüber anzustarren, als würden sie von dieser erwarten, das (un)heimlich über ihren Köpfen herabgesunkene Schweigen aufzusaugen. Obschon sich soweit keiner und nichts rührte, schien der Raum langsam in eine unsichtbare Unruhe überzugleiten, so dass auch die letzten bereits am Verblassen, immer noch draußen an der alten Stadtmauer hängenden Gedanken, unschlüssig hin und her zu geißeln schienen – zwischen einer aufgezwungenen Erinnerung die ein mögliches, nur allzu menschliches Schicksal- oder Launenverhalten, sprich einen Abschied, beschönigen versucht und dem genau Gegenteil dessen, sprich der Annahnme, ein Abschied bedarf womöglich keiner Erinnerung, weil sich dadurch diese auch verabschieden müsse, wenn nicht, diese zuallererst. Das schwebende Schweigen dieser Nacht hatte sich jedoch früher eingenistet, viel früher, irgendwann als sie die meisten, wenn nicht alle schönen Worte, die sie bis dahin kannten, untereinander fertig ausgetauscht hatten. Nachdem die schönen Worte aus waren und das Universum ihnen unbemerkt noch die letzten vom Vergessen bedrohte Urwörter der Liebe abnahm, blieben nur noch die weniger schöne Worte, und die, schmerzlich am bekanntesten – diejenigen die eins zu eins den alten schönen gleichen, aber nichts mehr besagen. 

Ardiana Salihu: Woertigo

Pasi larguan me shumë mund enët gjysmë të zbrazura nga tavolina e lodhur, dhe, nga veshët e lodhur edhe tingujt e fundit të muzikës gjysmë të shurdhër, ata, sado që ende të hidhur, u ulën pranë njëri-tjetrit dhe sikur ta kishin bërë me fjalë, filluan të shikonin palodhshëm drejt murit përballë, sikur prisnin nga ai që ta përthithte heshtjen e rënë plumb mbi kokat e tyre. Edhepse asgjë s’pipëtinte dhe asnjeri nuk lëvizte, dukej sikur e tërë hapësira po rrëshqiste drejt një shqetësimi të padukshëm duke bërë që edhe mendimet e mbrama, tashmë në zbehje e sipër, varur akoma në murin e vjetër të qytetit, të lëkunden mëdyshas në mes të një kujtimi me zor që mëton të hijeshojë një sjellje fati a hujitjeje (aq) njerëzore, të quajtur ndarje, dhe të së kundërtës së tij, pra, hamendjes se ndoshta ndarjes s’ka ç’i duhet as kujtimi, pasi që bashkë me të do të duhej larguar edhe ky, në mos, ky vetë që më parë. Megjithatë, heshtja pezulluese e kësaj nate ishte ngjizur më herët, shumë më herët, në një kohë kur ata kishin shkëmbyer mes vete shumicën, në mos, të gjitha fjalët e bukura që kishin ditur deri atëherë. Pasi u kishin mbaruar të gjitha fjalët e bukura dhe, pasi universi, një ditë prej netësh u kishte rrëmbyer edhe ato fjalë të fundit dashurie të cilave u kanosej harrimi, atyre u kishin ngelur vetëm fjalët më pak të bukura, si dhe ato që njihen gjithandej dhembshurisht – fjalë që ngjasojnë pikë për pikë me të bukurat e hershme, por që nuk thonë më asgjë.  

Iulia Enkelana: Viza (Cratima)

1. Ai që më është zhdukur nga kujtesa njëlloj siç fshihen copëza të kapura në një rrotull filmi fill pasi hap gabimisht aparatin fotografik, është çasti kur Mami më shpjegoi ç’është vdekja. Pa mundur ta shtynte më tepër atë bisedë, për shkak të këmbënguljeve të mia që të më thoshte se ku ndodhej prej ca kohesh Gjyshja, Mamit iu desh të më njihte me misterin më të madh që shijojnë njerëzit gjatë jetës. Mendja ime e lidh atë episod me një zonë pa kurrfarë veçantie të lagjes sonë dhe me aromën e pangatërrueshme të pranverës në Bukuresht; me erën e freskët, me ritmin disi më të ngadaltë të hapave të kalimtarëve, me hijet e vizatuara mbi asfalt nga drita e diellit që përshkohet mes degëve, dhe me shirat e shkurtër, të beftë e të furishëm. Mënyra se si Mami e përktheu vdekjen në një të folme të cilën unë mund ta kuptoja, tani më është bërë krejt e panjohur, por mbetet e qartë se, kur isha rreth katër vjeç, nisa të mësohesha me mendimin e Botës Tjetër dhe me jetën e atjeshme të njerëzve që ikin së këtejmi e nuk kthehen më. Më vonë e lidhja edhe me qetësinë e varrezës, ku shkonim çdo të diel, para dreke. Varre të ndryshëm, prej çimentoje a mermeri, lule të freskëta a të thara, kandilë të ndezur a të fikur nga era, aroma e temjanit, kurora plot fjongo që më ngjethnin, sepse atje ‘sapo ishte groposur dikush’. Pasi nisa të lexoja, e kisha kënaqësi të mësoja emrat dhe vitet sa kishin jetuar ata që preheshin atje, afër Gjyshes. Deri atëhere i pyesja prindërit se ‘çfarë shkruhet e sa kanë jetuar’, duke i detyruar të bëjnë mbledhje e zbritje. Se çfarë kam bërë në ata katër vitet kur nuk dija asgjë për vdekjen, më faniten në kujtesë në trajtën e ca copëzave tejet të shkurtra, si të prera nga një film, pa lidhje mesveti.

"Sprova kryesore vjen nga fakti se sot, pragmatizmi i shumicës së idealistëve dhe idealizmi i shumicës së pragmatikëve janë afruar tejmase dhe shpesh, me ndihmën e shtypit, qëllimisht, ose jo, ngatërrohen"

Në 20 vjetorin e themelimit të Revistës Europiane Haemus, bisedë me bashkëthemeluesin dhe bashkëdrejtuesin e saj Ardian Kyçyku:

Lidhjet e pashkëputura letrare shqiptaro-rumune

Në rast se hulumtojmë zhvillimin dhe promovimin e letërsisë shqipe në dekadën (dhjetëvjetshin) e fundit të shekullit XX., në qendrën e njohur kulturore europiane, Bukuresht, përveç zhvillimeve të tjera të dekadës së sapopërmendur, lidhemi me këtë vend edhe përmes vitit të fillimit të botimit të Revistës Europiane Haemus, që u themelua në vitin 1998 nga babë e bir, Kopi dhe Ardian Kyçyku, veprimtarë të çmuar të çështjes kombëtare.

Revista Haemus, qyshse u ngjiz dhe deri më sot pa shkëputje kontribuon në njohjen e letërsisë shqipe përtej kufijve administrativë të dy shteteve shqiptare, Shqipërisë dhe Kosovës dhe qendrave të tjera ku zhvillohet kultura dhe letërsia shqipe, sikur janë Maqedonia, Mali i Zi dhe diaspora shqiptare. Kontributi thelbësor i revistës lidhet me publikimin e veprave letrare dhe përkthimeve të shkrimtarëve të njohur shqiptarë në gjuhën rumune dhe shkrimtarëve rumunë në gjuhën shqipe. Ndihmesa të tjera të vlerësuara janë edhe organizimi i konferencave dhe ngjarjeve të përqendruara në promovimin dhe avancimin e vlerave kulturore, artistike, letrare kombëtare shqiptare sidhe veprimtari me synim thellimin e lidhjeve shqiptaro-rumune të konfirmuara qysh nga koha e krijimit të Kolonisë Shqiptare të Bukureshtit.

“Në thelb, teatri mund dhe duhet të jetë edhe argëtues, por duhet para së gjithash të jetë edhe një përvojë „e dhimbshme” për publikun”. - Bisedë me shkrimtarin Jeton Neziraj

Revista Haemus: I dashur Jeton Neziraj. Prania në faqet e Revistës Haemus, me shkrime në shqip e rumanisht, ka qënë një pjesë shumë e vogël e asaj që po ndodh me dramat e tua në disa gjuhë dhe në mjaft skena evropiane e më gjerë. Si nisi kjo rrugë dhe çfarë pengesash vazhdon të hasësh?

Jeton Neziraj: Gjithçka ka nisur me fillimin e studimeve të dramaturgjisë në Universitetin e Prishtinës në vitin 1997. Në të vërtetë, ka nisur pak më herët, në kohën sa isha në Gjermani, ku po qëndroja përkohësisht. Si aksidentalisht, dikush më ftoi t’i bashkohesha një ekipi teatror shqiptar, amatorë entuziastë, që po punonin në një dramatizim të „Kronikë në gur” të Ismail Kadaresë. Kjo ishte edhe hera e parë që po hyja në një teatër, që ndodhej diku në rrethina të Këlnit. Luaja me violinë në një skenë të shkurtër. Pak mbaj mend nga ai proces, por më kujtohen thirrjet patetike „Shqipëria është...” (diçka e tillë) të aktorit kryesor dhe pastaj, në një moment, shpërthimin e regjisorit që i kërkonte aktorit të mos ishte patetik. Pra, kaq ishte fillimi – e pastaj, kur u ktheva nga Gjermania, nisa studimet e dramaturgjisë. Isha tërësisht i papregatitur dhe ajo çka dija për teatrin dhe dramën ishte e barabartë me zero. Prandaj më është dashur të punoj shumë dhe kam punuar vërtet pa hile, si thuhet. Ka qenë rruge e gjatë, por jo kush e di sa e mundimshme.